شعرونثرسعدی . ساد ه وجهان شمول

شعر و نثر سعدی؛ 

 ساده و جهانشمول

--------------------------------------------------------------------------------

بومحمد مصلح بن عبدا... مشهور به سعدی شیرازی در قرن هفتم هجری در شیراز به دنیا آمده و در خانواده ای اهل دین و علم تربیت شده است. وی پس از تحصیل مقدمات علم، به بغداد می رود و در مدرسه نظامیه بغداد مشغول به تحصیل می شود. در این دوران تأثیر زیادی از آموزه های امام محمدغزالی می گیرد و در درس استادانی چون سهروردی شرکت می کند.
بعد به حجاز و شام می رود و در پایان سفرهایش راهی حج می شود و با تجربه و دانش و وسعت نظر و جامعه شناسی جهانی، به شیراز باز می گردد. سعدی پس از بازگشت به شیراز، «گلستان» و «بوستان» را به ترتیب می نگارد و می سراید.
اما آنچه قصد داریم در این فرصت اندک به آن بپردازیم، سفرهای سعدی و تجربیاتی می باشد که در نتیجه این مسافرتها به دست آورده است. نخست آن که زبان سعدی بویژه در «گلستان» زبانی جهانی است. شعر سعدی نیز قید و بندهای جغرافیا و زمان را شامل نمی شود و هر انسانی در هر مکان و جغرافیایی آن را می فهمد و درک می کند.
محمدعلی فروغی درباره سعدی می نویسد: «اهل ذوق، اعجاب می کنند که سعدی هفتصد سال پیش به زبان امروزی ما سخن گفته است. ولی حق این است که ما پس از هفتصد سال به زبانی که از سعدی آموخته ایم، سخن می گوییم.»
بنابراین، بسیاری نیز معتقدند که شعر سعدی به همان اندازه که تابع قواعد جغرافیایی محدودی نیست، توانسته به شناسنامه زبانی و فرهنگی مردم ما تبدیل شود.
شاید از مهمترین دلایل جهانی شدن شعر سعدی، وسعت نظر و تجربیات وسیع این شاعر پارسی گوی باشد. سفرهای متعدد و همنشینی و معاشرت با گروهها و آدمهای مختلف از اصناف گوناگون، سعدی را با ماجراها و داستانهای واقعی و ذهنی فراوانی آشنا می کند که هیچ یک به محدوده و زمانه ای خاص مقید نشده اند.
سعدی مثل یک سالک واقعی، سفری را در عالم بیرون آغاز می کند و همزمان سفر درونی اش هم شکل می گیرد. همین ویژگی هم هست که شعر او را بیش از آنکه محدود به مکان و زمان سازد، وسعتی فرا زمانی و فرا مکانی می بخشد.
نگاهی گذرا به ترجمه آثار سعدی به زبانهای دیگر، به راحتی نشان می دهد که سعدی خیلی پیش تر از دیگر سخن سرایان نامدار پارسی زبان، شهرت جهانی یافته و در دل پیر و جوان جای گرفته است. این اشعار به زبان فهم خاص و عام نوشته شده اند و قبل از هر خصیصه دیگر، انسانی هستند و به درون انسانها نفوذ می کنند:
بنی آدم اعضای یک پیکرند
که در آفرینش زیک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار
در سال ۱۶۳۴میلادی بخشهایی از گلستان به فرانسوی ترجمه شد. یک سال بعد، نخستین ترجمه آلمانی گلستان از روی متن ترجمه فرانسوی منتشر گردید. در سال ۱۶۵۱ میلادی، ترجمه گلستان به لاتین در آمستردام به چاپ رسید و سه سال بعد بازهم ترجمه دیگری مستقیماً از فارسی به آلمانی- توسط آدام الئاریوس- منتشر شد که بسیاری، آن را سرآغاز مطالعات ایرانشناسی در ایران می دانند.
در همین سال، ترجمه هلندی گلستان و در سال ۱۷۷۴ ترجمه انگلیسی از گلستان و بوستان به چاپ رسید.
تنها در میان سالهای ۱۸۰۰ تا ۱۹۰۰ میلادی سه ترجمه به زبان فرانسه، ۷ ترجمه انگلیسی و ۸ ترجمه آلمانی از بوستان و گلستان منتشر شد. «هردر» و «گوته» در آثارشان از سخنان آموزنده و اخلاق گرایانه سعدی استفاده زیادی کردند و در ضمن توانستند این شاعر ایرانی را به جهانیان معرفی نمایند. یکی از بهترین ترجمه های آلمانی نیز ترجمه «فریدریش روکرت» زبانشناس و شاعر آلمانی می باشد که از گلستان صورت گرفته است.
از ویژگیهای مهمی که به شعر سعدی نسبت می دهند و باعث شده تا اشعار او در میان خاص و عام طرفداران زیادی داشته باشد، «سهل ممتنع» بودن شعر اوست.
اشعار سعدی ساده و روان هستند. شاید از عوامل مهم ساده بودن شعر او تجربیات عینی این شاعر و ظهور آن در شعرهایش باشد. سفر کردن و آشنایی با واقعیت و عینیات و حشر و نشر با اجتماع و گروههای مختلف مردم باعث شده تا شعر سعدی ساده و نزدیک به واقعیت باشد و به سادگی نیز درک شود و مورد پسند قرار گیرد. اکثر کارشناسان معتقدند بیشتر حکایتهای آثار سعدی بیش از آنکه ناشی از ذهنیت و تخیل شاعر باشد، برپایه ماجراهای واقعی نوشته شده اند، این نتیجه حاصل سلوک بیرونی شاعر است تا حرکت درونی و ذهنی او. همین ویژگی هم مهمترین عامل دلنشینی حکایتها و داستانهای آثار سعدی است.
«حکیمی را پرسیدند: چندین درخت نامور که خدای عز وجل آفریده است و برومند، هیچ یک را آزاد نخوانده اند مگر سرو را که ثمره ای ندارد. این چه حکمت است؟ گفت: هر درختی را ثمره معین است که به وقتی معلوم وجود آن تازه آید و گاهی به عدم آن پژمرده شود و سرو را هیچ از این نیست و همه وقت خوش است؛ و این است صفت آزادگان!»
نثرهای سعدی از طرف دیگر «ممتنع» هستند؛ یعنی با وجود این که ساده به نظر می رسند، گفتن آنها سخت و دشوار است. این ویژگی به عمق اشعار سعدی بر می گردد. این شعرها در پس سادگی ظاهرشان، مفاهیم عمیقی را مطرح می کنند: «پادشاهی پارسایی را دید و گفت: «هیچت از ما یاد آید؟» گفت: «بلی. وقتی که خدا را فراموش می کنم.»
ایجاز، انگاره های نمادین، لحن ظریف طنز و بسیاری ویژگیهای دیگر را هم می توان در آثار سعدی مورد بررسی قرار داد و به بحث گذاشت. در کنا رهمه این مشخصات باید به این نکته نیز اشاره کرد که شعر او از جمله کاملترین اشعار فارسی است و زبان فارسی را باید پس از فردوسی مدیون بیان سعدی دانست.
مهدی نصیری
روزنامه قدس