901 «مَن کاشَفَکَ فى عَیبِکَ حَفِظَکَ فى غَیبِکَ»
کسى که عیب ترا بر تو آشکار سازد پشت
سرت ترا حفظ میکند
چو عیب تو گوید کسى در حضور،
ز پند و نصیحت نورزد و قصور،
کند بیگمان حفظت اندر غیاب
تو از گفته حقّ او سر متاب
=-=
902 «مَن تَوَکَّلَ عَلى اللّهِ غَنِىَ عَن عِبادِهِ»
کسى که بر خدا توکّل کند از بندگانش بى نیاز شود
توکّل کند کس چو بر کردگار
نگردد ز حکم قضا بیقرار
زخلق خدا گردد اوبی نیاز
جهان آفرینش بود کارساز
903 «مَن قَلَّ أَکلُهُ صَفا فِکرُهُ»
هر کس خوراکش کم باشد
فکرش روشن است
کسى را که کم خوردن عادت بود،
همه عمر اندر سلامت بود
شود نیز روشن مر او را روان
نگردد ز درد و مرض ناتوان
=
904 «مَن کانَت هِمَّتُهُ ما یَدخُلُ بَطنُهُ کانَت قَیمتُهُ ما یَخرُجُ مِنهُ»
کسى که همّتش مصروف پر کردن شکمش باشد، ارزشش
برابر چیزى است که از شکمش بیرون مىآید
کسى را که همّت بخوردن بود،
همه کار او بار بردن بود
برابر بود قدر آن زشتخو،
بدان کان برون آید از بطن او
905 «مَن زاَدهُ اللهُ کَرامَةََ فَحَقیقُُ اَن
یَزیدَ النّاسَ اِکراماََ»
کسى که خدا بر بزرگیش افزوده است، باید
بیشتر مردم را گرامى دارد
چو کس را فزاید بزرگى خدا
کند قدرت و جاه و مالش عطا
، سزد گر فزاید باکرام خلق
، و ز او نیز شیرین شود کام خلق
906 «مَن زادَ عِلمُهُ عَلى عَقلِه کانَ وَبالاَََ عَلَیهِ»
هر کس دانشش بر خردش بچربد، علمش موجب
گرفتارى او شود
چو کس را بود علم بیش از خرد،
ندانسته اندر ره کج رود
بر او گردد آن علم، وزر و وبال
ز نادانى او گردد آشفته حال
==
907 «مَن کثُرَت فِّکرَتُهُ حَسُنَت عاقِبَتُهُ»
هر کس زیاد بیندیشد پایان کارش نیکو مى شود
چو اندیشه کس را بود بیشتر،
رود در ره مصلحت پیشتر،
نکو گردد او را سرانجام کار
شود کامیاب و شود بختیار
908 «مَن لَم یَستَحىِ مِن النّاسِ لَم یَستَحىِ مِن اللّهِ سُبحانَهُ»
کسى که از مردم حیا نکند از خداوند پاک شرم ندارد
چو کس را نباشد ز مردم حیا،
کجا شرمش آید ز یکتا خدا
چو خواهى تو خشنودى کردگار،
برو خدمت خلق را کن شعار
909 «مَن مَلَکَ مِن الدّنیا شَیئاََ فاتَهُ مِنَ الأخِرَةِ اَکثَرُ ما مَلَکَ»
هر کس مالک چیزى از دنیا شود، بیش از آن از
آخرتش از دستش مى رود
ز دنیا چو چیزى بدست آورى،
ندانى که بر خود شکست آورى
رود بیش از دستت از آخرت
خوش آن کس که باشد نکو عاقبت
==
910 «من طَلَبَ صَدیقَ صِدقِِ وَفِیّاََ طَلَبَ مَن لا یُوجَدُ»
کسى که در جستجوى دوست صادق وفا دارى
باشد، جویاى چیز نایاب است
چو جوید کسى دوستى با وفا
دلش روشن از نور صدق و صفا،
، نیابد رود او براه خطا
نداند کند جستجو کیمیا
==
911 «مَنِ اتَّجَرِ بِغَیرِ فِقهِِ فَقَدِ ارتَطَمَ فِى الرِّبا»
هر کس بدون آگاهى از علم فقه تجارت
کند، در ربا خوارى افتد
نباشد چو کس آگه از علم دین،
نداند چو احکام را با یقین،
بیفتد سرانجام اندر ربا
شود او گرفتار خشم خدا
912 «مَن ذَکَرَ اللّهَ سُبحانَهُ اَحیىَ اللّهُ قَلبَهُ وَ نَوَّرَ عَقلَهُ»
کسى که باید خداى پاک باشد، خدا دلش را زنده
دارد و خردش را نیرو و روشنى بخشد
چو کس را بود ذکر ایزد شعار،
بود فکر فردا و فرجام کار
دلش را کند زنده یکتا خداى
، کند روشن او را هم او عقل و راى
==
913 «مَن خَلا عَنِ الغِلِّ قَلبُهُ رَضِىَ عَنهُ رَبُّهُ»
هر کس دلش از کینه پاک شود، پروردگارش
از او راضى مى شود
ز دل ریشه کینه چون کس کند
درون صافى او از حسادت کند،
شود راضى از او خداى کریم
هدایت شود بر ره مستقیم
914 «مَن سَعىِ بِالنَّمیمَةِ حارَبَهُ القَریبُ وَ مَقتَهُ البَعیدُ»
کسى که در سخن چینى بکوشد، قوم
و خویش با او بجنگد و بیگانه او را دشمن دارد
چو کس سعى اندر سعایت کند،
سخن چینى ار او بغایت کند،
ستیزد بر او آنکه خویشش بود
ز بیگانه آزار، بیشش بود
915 «مَن لَم یَجهَد نَفسَهُ فى صِغَرِه لَم یَنبُل فى کِبَرِه»
کسى که در کوچکى رنج نکشد، در
بزرگى استاد نگردد
نکوشد چو در کودکى کس بکار،
بسختى نباشد چو او پایدار،
چو گردد بزرگ، او نباشد بزرگ
بضعف اندر است او، مخوانش سترک
==
916 «مَن اَطاعَ اِمامَهُ فَقَد اَطاعَ رَبَّهُ»
هر کس امامش را فرمان برد، براستى پروردگارش
را فرمان برده است
چو کس از امامش اطاعت کند،
از او یاد هر روز و ساعت کند،
چنان است کز پاک پروردگار،
اطاعت نموده است آن حقّ شعار
917 «مَن اَسرَع الجَوابَ لَم یُدرِکِ الصَّوابَ»
کسى که در پاسخ دادن شتاب کند، صواب
را درنیابد (بخطا رود)
کسى را چو سرعت بود در جواب،
رود لا جرم در ره ناصواب
سخن تا توانى تو آهسته گوى
که عاقل بپرهیزد از هاى و هوى
=
918 «مَن آمَنَ خائِفاََ مِن مَخوفَةِِ امَنَهُ اللّهُ سُبحانَهُ مِن عِقابِه»
هر کس بیمناکى را از خوف برهاند، خداوند او
را از عذابش ایمن دارد
چو کس خائفى را رهاند ز بیم،
شود راضى از او خداى رحیم
بپاداش کردار او، آن کریم
کند ایمنش از عذاب الیم
==
919 «مَنِ ادَّعى مِن العِلمِ غایَتَهُ فَقَد اَظهَرَ مِن الجَهلِ نِهایَتَه»
هر کس ادّعا کند که بآخرین مرتبه دانش
رسیده، البتّه نهایت نادانیش را آشکار ساخته است
چو گوید کس از علم در غایت است،
به عقل و خرد بهترین آیت است،
کند غایت جهل خود آشکار
گه آزمایش شود شرمسار
920 «مَن وَقَّرَ عالِماََ فَقَد وَقَّرَ رَبَّهُ»
هر کس دانشمندى را احترام کند، پروردگار
خود را گرامى داشته است
چو کس عالمى را بدارد عزیز
به تحقیق باشد ز اهل تمیز
، خدا را نموده است او احترام
بر او باد صدها درود و سلام
921 «مَن عَرَفَ العِبرَةَ فَکَاَنَّما عاشَ الأوَّلین»
آن کس که عبرت آموز باشد، مانند آن است
که در میان پیشینیان مىزیسته است
چو گیرد کسى عبرت از روزگار،
نگردد بر او هیچگه کار، زار
چنان است کان شخص روشن روان،
همى آید از نزد پیشینیان
=
922 «مَن باعَ اخِرَتَهُ بِدنیاهُ خَسِرَهُما. مَنِ ابتاعَ اخِرَتَهُ بِدنیاه رَبَحَهُما»
هر کس آخرتش را بدنیایش بفروشد، هر دو را از دست
مىدهد. هر کس آخرتش را با دنیایش بخرد، از
هر دو سود مىبرد
کسى کآخرت را بدنیا فروخت،
نداند هم آن و هم اینش بسوخت
کسى کآخرت را بدنیا خرید،
باو خیر فانىّ و باقى رسید
923 «مَن قَعَدَ بِهِ حَسَبُهُ نَهَضَ بِهِ اَدَبُهُ»
کسى که پستى گوهرش او را بیفکند، دانش
و ادبش او را برافرازد
چو از پستى دودمان و نژاد،
کسى را رود آرزوها بباد
کند دانش او را بسى سربلند
ز یمن ادب گردد او ارجمند
==
924 «مَن لَم یَصبِر عَلى مَضَضِ التَّعلیم ِبَقىِ فى ذُلِّ الجَهلِ»
کسى که رنج آموختن را تحمّل نکند، در
خوارى نادانى بماند
نباشد چو در امر آموختن،
تو را صبر بر سوزش سوختن،
بمانى تو در خوارى جهل خویش
برى شرمسارى از اندازه بیش
==
925 «مَنِ اعتَرَفَ بِالجَرائِر اِستَحَقَّ المَغفِرَةَ»
هر کس بگناهان خود اعتراف کند، سزاوار
آمرزش است
چو اقرار ورزد کسى بر گنه،
بداند که باشد بسى رو سیه،
سزاوار باشد بعفو و گذشت
خوش آن کس که گرد گناهى نگشت
==
926 «مَن سَلَّ سَیفَ البَغىِ اُغمِدَ فى رَأسِه»
هر کس تیغ ستم بر کشد بر سر خودش غلاف
شود (بر مغز وى فرود آید)
چو کس بر کشد تیغ ظلم و ستم،
دل ناتوان را کند خون ز غم،
شود بر سرش تیغ کینش غلاف
چنین است پایان کار خلاف
927 «مَن زَرَعَ العُدوانَ حَصَدَ الخُسرانَ»
هر کس تخم دشمنى بکارد خوشه زیان بدرود
چو کارد کسى تخم کین در ضمیر
کند دشمنى با صغیر و کبیر،
، نه او بدرود جز زیان و ضرر
نه اوباشد ایمن ز بیم وخطر
=
928 «مَن لَم یَتَعَلَّمَ فى الصِّغَرِ لَم یَتَقَدَّم فى الکِبَرِ»
کسى که در کوچکى دانش نیاموزد، در
بزرگى پیشوا نگردد
چو دانش بخردى نیاموختى،
نه ز علم و ادب توشه اندوختى
بوقت بزرگى تو اى بینوا
، چسان مىتوانى شدن پیشوا
929 «مَن لَم یَتَّعِظ بِالنّاسِ وَعَظَ اللّهِ النّاسَ بِهِ»
کسى که از مردم عبرت نیاموزد، خداوند
او را عبرت دیگران قرار دهد
نیاموزد ار کس ز مخلوق پند،
نباشد مصون از زیان و گزند
خدایش کند عبرت دیگران
نمىباش از نفس خود در امان
=
930 «مَن لَم یَرضَ بِالقَضاء دَخَلَ الکُفرُ فى دینِهِ»
هر کس بقضاى الهى راضى نباشد، کفر
در دینش راه یابد
چو شاکى بود بندهاى از قضا،
نپوید براه رضاى خدا
ورا کفر در دین شود راهیاب
، ز حکم قضا و قدر سر متاب
=
931 «مَن شَبَّ نارَ الفِتنَةِ کانَ وَقودََاَ لَها»
کسى که آتش فتنه را روشن کند، خودش
هیزم آن مى شود
چو کس آتش فتنه روشن کند،
بتن گر ز پولاد جوشن کند
بسوزد در آن آتش آن نابکار
، شود روز روشن بر او شام تار
==
932 «مَن جاهَدَ اِلى اِقامَة ِالحَقِّ وُفِّقَ»
هر کس در راه بر پاى داشتن حقّ بکوشد
پیروز مى شود
کند کس چو اندر ره حقّ جهاد
به پیکار باطل بکوشد زیاد،
، سرانجام بر باطل آرد شکست
و را رایت فتح افتد بدست
=
933 «مَن لَم َیَرحَمِ النّاسَ مَنَعَهُ اللّهَ تَعالى رَحمَتَهُ»
کسى که به مردم رحم نکند خداى بزرگ رحمتش
را از او دریغ دارد
چو رحمت نیارد بمردم کسى،
بود دور از راه شفقت بسى
کند رحمتش را خدا ز او دریغ
رود کوکب بخت او زیر میغ
==
934 «مَن لَم یَعرِفِ الخَیرَ مِن الشَّرِّ فَهوَ مِن البَهائِم»
هر کس خوبى را از بدى باز نشناسد، از
چهار پایان است
کسى کاو نه بشناسد از خیر شرّ،
بود عاجز از درک سود و ضرر،
بتحقیق او از بهائم بود
برنج اندر از جهل دائم بود
=
935 «مَن حَفَرَ لِأَخیهِ بِئراََ اَوقَعَهُ اللّهُ فیهِ»
هر کس براى همنوعش چاهى بکند، خدا
خود او را در آن چاه مى افکند
چو کس چه کند بر سر راه خلق،
نیندیشد او هیچ، از آه خلق،
خدایش در آن چه فرو افکند
بر او از بدش عاقبت بد رسد
==
936 «مَن شَکى ضُرَّهُ اِلى غَیرِ مُؤمِنِِ فَکَاَنَّما
شَکىَ اللّهَ سُبحانَهُ»
هر کس از گرفتاریش نزد غیر مؤمنى شکوه کند، مانند
این است که از خداى شکایت کرده است
چو کس نزد کافر شکایت کند
ز رنج و غم خود حکایت کند،
، چنان است کز دست یکتا خداى
بود شاکى آن مردک بینواى
=
937 «مَن انَسَ بِتَلاوَةِ القُرانِ لَم توحِشهُ مُفارَقَةُ الاِخوانِ»
کسى که بخواندن قرآن انس گیرد، جدایى دوستان
او را بوحشت نمى افکند
هر آن کس که قرآن تلاوت کند،
بدین شیوه نیک عادت کند،
نترسد وى از دورى دوستان
کند سیر و گردش در این بوستان
==
938 «مَن کانَ عِندَ نَفسِهِ عَظیماََ کانَ عِند اللّهِ حَقیراََ»
هر کس خودش را بزرگ شمارد، نزد
خدا خوار است
چو باشد کسى راضى از نفس خویش،
نداند که باشد و را عیب بیش
حقیر است نزد خداى بزرگ
، ضعیف است و نادان، نباشد سترگ
==
939 «مَن اَضمَرَ الشَّرَّ لِغَیرِهِ فَقَد بَدَءَ بِنَفسِهِ»
هر کس نسبت به دیگرى بدى در دل گیرد، البتّه
از خودش آغاز میکند (اوّل خود او بد مى بیند)
به نیکى اگر نیستت دسترس
میندیش هرگز تو بد بهر کس
، که اوّل خود افتى تو در دام خویش
منه در ره ناکسى گام خویش
==
940 «مَن اَکثَرَ مَسئَلَةَ النّاسِ ذَلَّ»
هر کس از مردم زیاد در خواست
کند خوار گردد
چو کس خواهش خود مکرّر کند
ز خود خلق را او مکدّر کند
شود خوار و مردم گریزند از او
نماند بنزد کسش آبرو
941 «مَن خَشُنَت عَریکَتُهُ اِفتَقَرت حاشَیتُهُ»
هر کس درشتخوى باشد، کنار او خالى
گردد (مردم از او بگریزند)
ترا گر نکوهیده باشد روش
کند دشمن و دوستت سرزنش
، شوند از تو اطرافیان تو دور
کجا دوست بتوان گرفتن بزور
942 «مَنِ استَقصى عَلى صَدیقِهِ اِنقَطَعت مَوَدّتُهَُ»
هر کس بر دوست خود خرده گیرى کند دوستى
با او بریده شود
چو بر دوستان خرده گیرد کسى،
سرانگشت حسرت بخارد بسى
گریزند از او دوستانش زیاد
برندش همه دوستى را ز یاد
==
943 «مَن مَکَرَ حاقَ بِه مَکرُهُ»
کسى که مکر کند، مکرش خودش
را فرو گیرد
برو جان من گرد حیلت مگرد
زبون است مکّار، او نیست مرد
سر راه خلق خدا چه مکن
که در چه فتد عاقبت، چاهکن
944 «مَن ظَلَمَ یَتیماََ عَقَّ اولادَهُ»
هر کس به یتیمى ستم روا دارد، چنان است
که اولاد خود را بیازارد و صله ایشان را قطع کند
ستم بر یتیمان سزاوار نیست
بتر ز آن به گیتى دگر کار، نیست
زنى بر یتیمى چو با ظلم نیش،
ندانى که آزارى اولاد خویش
945 «مَن کانَ لَهُ فِى اللِّئامِ حاجَةُُ فَقَد خَذَلَ»
هر کس نیازمند ناکسان گردد خوار شود
چو کس را نیاز اوفتد بر لئیم،
بتر باشدش از عذاب الیم
شود خوار و درمانده از دست او
بپرهیز از خصلت پست او
===
فصل بیست و دوّم کلماتى که با «ن، و، ه، ى»
آغاز مى شوند
946 «نُصحُکَ بینَ المَلَاء تَقریعُُ»
چون کسى را در حضور مردم نصیحت کنى، او
را نکوهش کرده اى
چو خواهى کسى را نصیحت کنى
چنان کن که گویا مدیحت کنى
نصیحت، نکوهش بود، در ملاء
پسندیده تر باشد اندر خلاء
947 «نِعمَ الطّارِدُ لِلهَمِّ الاِتِّکالُ عَلى القَدَرِ»
تکیه بر قضا و قدر رافع خوبى براى
غصّه و غم است
برو تکیه بر حکم تقدیر کن
نه چون جاهلان ترک تدبیر کن
چو کس را رضایت بود بر قضا،
شود از غم و رنج گیتى رها
948 «نَکیُر الجَوابِ مِن نَکیرِ الخِطاب»
«جواب بد نتیجه خطاب بد است»
چو کس را بزشتى نمایى خطاب،
از او زشت خواهى شنیدن جواب
بدى را نباشد بجز بد جزا
مکن بد که بد بینى از ناسزا
==
949 «نَزِّل نَفسَکَ دونَ مَنزِلتِها تُنزِّلُکَ النّاسُ فَوقَ مَنزِلَتِکَ»
خودت را از مرتبه ات پائینتر بیاور تا مردم ترا از
جایگاهت بالاتر ببرند
چو خواهى که قدرت شود بیشتر
تو در راه عزّت روى پیشتر،
، فرود آر نفس خود از جاى خویش
تواضع سزد مر ترا هر چه بیش
==
950 «نَومُُ عَلى یَقینِ خَیرُُ مِن صَلاةِِ عَلى شَکِِّ»
بحال یقین خوابیدن بهتر از نماز
خواندن با شکّ است
بود خفته بودن بحال یقین
بدل داشتن حبّ ایمان و دین،
، نکوتر که با شکّ و تردید راى،
تو آرى نمازى برادر بجاى
==
951 «نَفَس المَرء خُطاهُ اِلى اَجَلِه»
نفس کشیدن انسان گامهاى او
بسوى مرگ است
شود کوته عمر تو از هر نفس
ترا غفلت از کار خود نیست بس
ترا او کشاند بسوى هلاک
نماند کسى زنده در روى خاک
==
952 «وَلَدُ السّوء یَهدِمُ الشَّرَفَ وَ یَشینُ السَّلَفَ»
فرزند بد شرف خانواده را از بین مى برد و گذشتگان
را بد نام میکند
چو فرزند باشد ترا ناخلف،
نماند دگر خاندان را شرف
دهد زحمت جدّ و آبا بباد
تو را همچو جانشینى مباد
953 «واضِعُ العِلمِ عِندَ غَیرِ اَهلِهِ ظالِمُُ لَهُ»
کسى که بنا اهل دانش بیاموزد بعلم
ستم کرده است
چو دانش بنا کس بیاموختى
دل اهل معنى بسى سوختى
، بدانش ستم کردى اى اوستاد
ز ناکس نباید کنى هیچ یاد
954 «واضِعُ مَعروفِهِ عِندَ غَیر مُستَحَقّهّ مُضَیّعُُ لَهُ»
کسى که در باره غیر مستحقّ خوبى کند، نیکى
خود را تباه کرده است
بنا اهل نیکى سزاوار نیست
بهر جاى شایسته هر کار نیست
مکن نیکى خویشتن را تباه
برادر ز بیراهه بشناس راه
==
955 «وَ اللّهِ لا یُعَذّبُ اللهُ سُبحانَهُ مُؤمِناََ بَعدَ الإیمانِ
اِلّا بِسوء ظَنِّه وَ سوء خُلقِه»
بخدا سوگند خداوند پاک مؤمنى را عذاب
نمى کند مگر به علّت بد گمانى و کج خلقى وى.
بود دور از مؤمن پارساى،
بروز قیامت عذاب خداى
مگر بد گمان باشد و زشتخوى
که بد خوبتر باشد از زشتروى
956 «وَجیهُ النّاسِ مَن تَواضَعَ مَعَ رَفعَةِِ وَ ذَلَّ مَعَ مَنَعَةِِ»
آبرومند کسى است که با بلندى قدر
فروتنى کند و با بزرگى کوچکى نماید
کسى را بود عزّت و احترام،
که باشد فروتن چو دارد مقام
کند پیشه افتادگى آن بلند
بپرهیزد از نخوت آن ارجمند
957 «وِزرُ صَدَقَةِ المَنّانِ یَغلِبُ اَجرَهُ»
گناه صدقه شخص منّت گذار بر
ثواب آن مى چربد
چو با صدقه منّت گذارى بکس
ترا این چنین بذل و انفاق
، گناهش ز اجرش بود بیشتر
بس مزن بر دل بینوا نیشتر
==
958 «وَجَدتُ المُسالَمَةَ ما لَم یَکُن وَهنُُ
فّى الإسلامِ اَنجَعَ مِن القِتال»
آشتى را هنگامى که موجب ضعف اسلام نشود
بهتر از جنگ و ستیز یافتم
بود آشتى به ز جنگ و ستیز
نباشد مگر هیچ راه گریز،
رسد صدمه از او باسلام ما
بزشتى گراید از آن نام ما
==
959 «وَجهُکَ ماءُُ جامِدُُ یُقَطِّرُهُ السّؤالُ فَانظُر عِندَ مَن تُقَطِّرُهُ»
آبروى تو آب سختى است که خواهش آن را روان میکند
و مىریزد، پس بنگر که آن را نزد چه کسى مىریزى
بود آبروى تو چون آب سخت
چو جاریش سازى شوى تیره بخت
چو با مسئلت کردى آنرا روان،
بیندیش نزد که ریزى تو آن
==
960 «وَرَعُُ یُنجى خَیرُُ مِن طَمَعِِ یُردى»
پرهیزى که انسان را نجات دهد بهتر از طمعى
است که او را هلاک کند
چو باشد بپرهیز راه نجات،
تبه گردد از حرص و آزت حیات،
به از آزمندى بود آن ورع
بخوارى فتد آزمند از طمع
===
961 «والِِ ظَلومُُ غَشومُُ خَیرُُ مِن فِتنَةِِ تَدومُ»
حاکم ظالم بیدادگر بهتر از فتنه اى
است که دوام یابد
اگر فتنه را بیش باشد دوام،
کند فتنه گر بهر شورش قیام،
بود حاکم ظالم زشتکار،
نکوتر از آن فتنه پایدار
==
962 «وَقارُ المُعلِّم زینَةُ العِلمِ»
وقار معلّم آرایش علم است
وقار معلّم بود زیب علم
جمالش بود بردبارىّ و حلم
معلّم کند کار پیغمبرى
بخدمت نباشد از او بهترى
963 «وَقِّروا کِبارَکُم یُوَقِّرکُم صِغارُکُم»
بزرگانتان را گرامى دارید، تا کوچکترانتان
شما را محترم دارند
بزرگان خود را گرامى شمار
ترا گر بود جان من این شعار،
کنند از تو کوچکتران احترام
به نیکىّ و خوبى برند از تو نام
==
964 «وَعدُ الکَریمِ نَقدُُ وَ تَعجیلُُ»
وعده جوانمرد نقد و فورى است
جوانمرد را وعده نقد است و زود
نبیند کس از او بجز لطف وجود
بعهد و به پیمان بود پاى بند
خیانت بنزدش بود ناپسند
965 «وَعدُ اللّئیمِ تَسویفُُ وَ تَعلیلُُ»
وعده ناکس امروز و فردا کردن و
بهانه جوئى است
لئیم ار دهد وعده دیر است و سست
تعلّل بود نیّتش از نخست
ندارد ز پیمان شکستن ابا
نترسد ز پیغمبر و از خدا
==
966 «وَقِ عِرضَکَ بِعَرضِکَ تُکرم وَ تَفَضَّلَ
تُخدَم و احلُم تُقَدّم»
آبرویت را با مالت حفظ کن، تا گرامى شوى، ببخش
تا مخدوم گردى و بردبارى کن تا ترا مقدّم دارند
بمال ار نگه داشتى آبرو،
گرامى شوى اى پسندیده خو
ز بذل و ز بخشش تو سرور شوى
بحلم، از همه خلق برتر شوى
==
967 «هَمُّ الکافِرِ لِدنیاهُ وَ سَعیُهُ لِعاجِلَتِه وَ غایَتُهُ شَهوتُهُ»
کافر غم دنیایش را مىخورد و براى آن مىکوشد
و رسیدن بشهوتش نهایت آرزویش میباشد
بود بندهاى گر خدا ناشناس
نباشد به نیکى مر او را سپاس
، بود شهوتش، غایت آرزو
شود صرف دنیاى دون همّ او
968 «هُدِىَ مَن سَلّمَ مقادَتَهُ اِلى اللّهِ وَ رَسولِهِ وَ وَلىِّ اَمرِه»
هر کس زمام کار خود را بخداى پاک و فرستاده
او و امام زمانش وا گذاشت هدایت یافت
چو کس بر خدا و رسول و امام،
سپارد زمام امورش، تمام
ز فیض هدایت شود بهره مند
نبیند بدنیا و عقبى گزند
969 «هُدِىَ مَن اَطاعَ رَبَّهُ وَ خافَ ذنبَهُ»
کسى که از پروردگارش فرمان برد و از گناهش
ترسید، هدایت یافت
چو ترسان بود از گناهش کسى
برد طاعت حقّ تعالى بسى
، براه هدایت شود رهسپر
، چه بر بنده از این پسندیده تر
==
970 «یَستدَلُّ عَلى دینِ الرَّجُلِ بِحُسنِ تَقواهُ وَ صِدقِ وَرَعِهِ»
از حسن پرهیزکارى و صدق پارسائى انسان، بدین
او پى برده مى شود
دلیل است بر دین مرد این دو چیز،
عیان است بر اهل فهم و تمیز
بود حسن تقوى و صدق ورع
، ببر کندن چشم آز و طمع
==
971 «یُستَدَلُّ عَلىَ العاقِلِ بِاربَعِِ بِالحَزم ِوَ الاِستِظهارِ
وَ قِلَّةِ الاِغتِرارِ وَ تَحصینِ الاَسرارِ»
از دور اندیشى و پشتیبان گرفتن و کمتر مغرور شدن
و راز نگهدارى انسان، بخردمندیش پى برده مى شود
نشان باشد از عقل و تدبیر، حزم
بکارى چو گردید عزم تو جزم
دگر راز دارىّ و ترک غرور
سوم پشت گرمى بوقت فتور
==
972 «یُستَدَلُّ عَلَىَ الاِدبارِ بِاربَعِِ سوءُ التَّدبیرِ وَ قُبُحِ التَّبذیرِ
وَ قِلَّةِ الاِعتِبارِ وَ کَثرَةِ الاِغترار»
از چهار چیز به برگشت روزگار پى برده مىشود، سوء
تدبیر، اسراف، کمتر عبرت گرفتن و غرور زیاد
بر ادبار باشد دلیل این چهار
نیاموختن عبرت از روزگار
، دگر سوء تدبیر و اسراف نیز
ز کف دادن از عجب و غفلت، تمیز
==
973 «یُستَدَلُّ عَلى عَقلِِ کُلِّ امرِء بِما یَجرى عَلى لِسانِه»
از آنچه بر زبان هر کسى جارى مىگردد
به خردش پى برده مى شود
شود آنچه جارى تو را بر زبان،
کنى هر چه از زشت و زیبا بیان،
دلیل است بر عقل و بر راى تو
نسنجیده باشد اگر، واى تو
974 «یُستَدَلُّ عَلى کَرَمِ الرَّجُلِ بِحُسنِ بُشرِهِ وَ بَذلِ بِرِّهِ»
گشاده روئى و نیکى کردن انسان دلیل بر
جوانمردى او است
دلالت کند بر کرم روى خوش
بود روى خوش آیت خوى خوش
دگر بذل احسان و نیکىّ و جود
چنین است پاکىّ اصل و وجود
975 «یُستَدَلُّ عَلى الیَقینِ بِقَصرِ الأَمَلِ
وَ اِخلاصِ العَمَلِ وَ الزّهدِ»
کوتاهى آرزو و اخلاص در عمل و کناره گیرى
از دنیا دلیل بر یقین انسان است
حکایت کند این سه چیز از یقین،
ز ایمان و از استوارىّ دین
یکى نیّت پاک و قصد نکو
دگر زهد و کوتاهى آرزو
==
976 «یُستَدَلُّ عَلى مُروّةِ الرَّجُلِ بِبَثِّ المَعروفِ
وَ بَذلِ الإحسانِ وَ تَرکِ الاِمتنانِ»
منتشر ساختن نیکى و احسان و دورى از
منّت گذاشتن دلیل بر جوانمردى است
بود این سر از راد مردى نشان،
پراکندن نیکى اندر جهان،
ز منّت گذارى حذر داشتن،
دگر بذر جود و سخا کاشتن
977 «یُستَدَلُّ عَلىَ اللَّئیمِ بِسوء الفِعلِ
وَ قُبحِ الخَلقِ وَ ذَمیمِ البُخلِ»
بد کردارى و زشتخوئى و بخل نکوهیده نشانه هاى
شخص ناکس و پست است
دلالت کند بخل و کین بر لئیم
دگر زشتخوئى و خلق ذمیم
دگر سوء رفتار و کردار بد
تو را عار مىباید از کار بد
978 «یُستَدَلُّ عَلى عَقلِ الرَّجِلِ بالعِفَّةِ وَ القِناعَةِ»
پاکدامنى و قناعت دلیل بر عقل انسان است
ز پاکى چو یابد کسى زیب و فرّ
بود از قناعت هم او بهرهور،
، یقین دان نباشد بجز عاقل او
چو نادان ندارد چنین خلق و خو
==
979 «یَنبَغی لِمَن اَرادَ صَلاحَ نَفسِهِ وَ اِحرازَ دینِهِ
اَن یَجتَنَبُ مُخالَطَةَ أَبناء الدُّنیا»
کسى که قصد اصلاح خود و حفظ دینش را دارد، باید
از آمیزش با اهل دنیا بپرهیزد.
چو باشد ترا قصد تهذیب خویش
چو خواهى نگهدارى آئین و کیش،
، سزد گر کنى گوشه اى اختیار
تو از اهل دنیا شوى بر کنار
980 «یَنبَغی لِمَن عَرَفَ سُرعَةَ رِحلَتِهِ اَن یُحسِن َالتّاهُّبَ لِنَقلِه»
کسى که میداند بزودى از این جهان رخت بر خواهد
بست، باید ساز و برگ رفتنش را بخوبى فراهم کند
چو کس باشد آگه ز تعجیل مرگ
سزد گر بود در پى ساز و برگ
، بخوبى فراهم کند زاد ره
نگردد بروز جزا رو سیه
981 «یَنبغی لِلعاقِلِ أن یَکتَسِبَ بِمالِهِ المَحمَدَةَ
وَ یَصونَ نَفسَهُ عَن المَسألَةِ»
خردمند باید با مالش ستایش مردم را جلب کند
و خود را از خواهش از آنان باز دارد
سزد گر خردمند با بذل مال،
کند خویش ممدوح اهل سؤال
بپرهیزد از خوارى خواهش او
کند با قناعت خود آرایش او
==
982 «یَنبَغی لِمَن عَرَفَ الدُنیا اَن یَزهَدَ فیها وَ یَعرِفَ عَنها»
کسى که دنیا را شناخت، سزاوار است آن را ترک
گوید و از آن کنار رود
چو دنیاى دون را شناسد کسى،
سزد گر بترکش بکوشد بسى
کند گوشه عزلت او اختیار
نگردد ز سیر جهان بیقرار
983 «یَنبغی لِمَن عَرَفَ نَفسَهُ
اَن یَلزِمَ القَناعَةَ وَ العِفَّةَ»
کسى که خود را شناخت، شایسته است
که ملازم قناعت و پاکدامنى باشد
چو کس نفس خود را شناسد درست،
نباشد ز تهذیب آن هیچ سست
ز پاکىّ و عفّت نگردد جدا
کند دورى از هر بدو ناروا
==
984 «یَنبَغی لِمن عَرَفَ اللهَ سُبحانَهُ اَن
لا یَخلو قَلبِهِ مِن رَجائِهِ وَ خَوفِهِ»
کسى که خداوند پاک را شناخت، نباید دلش
را از امید و بیم او خالى نگه دارد
کسى کاو شناسد خداوند خویش
، دلش نیست خالى ز خوف و رجا
بهر جا بود یاد او، هر چه بیش
، ندارد بجز ذات حقّ ملتجى
==
985 «یَنبَغی لِمن عَرَفَ الأشرارَ اَن یَعتَزِلَهُم»
کسى که اشرار را مى شناسد، سزاوار است
از آنان کنار رود
چو اشرار را کس شناسد، سزد،
که اندر پى نیک مردان رود
ز نا اهل و ناکس کند اجتناب
که دنیا و دینش نگردد خراب
986 «یَنبَغی لِمَن عَرَفَ دارَ الفَناءَ اَن یَعمَلَ لِدار البَقاء»
کسى که دنیاى فانى را شناخت، شایسته است
که براى سراى باقى بکوشد
کسى کاو جهان را شناسد درست،
نبازد بدو دل ز روز نخست
رود در پى توشه آخرت
کند فکر و اندیشه عاقبت
==
987 «یَنبَغی اَن یُهانَ، مُغتَنِمُ مَوَدَّةُ الحُمقى»
کسى که دوستى ابلهان را غنیمت بشمارد، سزاوار
خوارى است
چو با ابلهان کس شود همنشین
تو او را بچشم بزرگى مبین
، سزد گر شود خوار و درمانده او
ز نزد همه دوستان رانده او
==
988 «یَحتاجُ الاِسلامُ اِلىَ الایمانِ یَحتاجُ الأیمانُ اِلى
الایقانِ، یَحتاجُ العِلمِ اِلى العَمَلِ»
اسلام بایمان و ایمان بیقین و علم بعمل نیاز دارد
بعلم و بدانش، عمل بایدت
بایمان، برادر یقین شایدت
بایمان، نیاز است اسلام را
تو بردار جان من این گام را
989 «یَحتاجُ الإیمانُ اِلىَ الأِخلاصِ»
ایمان به نیّت و عمل پاک و خالص نیازمند است
ز اخلاص، ایمان پذیرد کمال
بود نیّت پاک، دین را جمال
باکسیر اخلاص، قلب وجود،
طلا گردد اندر رکوع و سجود
==
990 «یَطلُبُکَ رِزقُکَ اَشَدُّ مِن طَلَبِکَ لَهُ فَأجمِل فى طَلَبِهِ»
روزى تو بیش از آنکه تو آن را مىجوئى، جویاى
تو است، پس در طلبش افراط مکن
مکن بیش در کسب روزى تلاش
کمى اندر این راه آهسته باش
بود از تو روزى شتابنده تر
رسد رزق مقسوم بى دردسر
==
991 «یَسیرُ الطَّمَعِ یُفسِدُ کَثیرَ الوَرَعِ»
اندکى آزمندى بسیارى از پارسائى را از بین مى برد
کند عاقبت اندکى حرص و آز،
در زشتکارى بروى تو باز
رود زهد بسیار از آن بباد
تو را هیچگه آزمندى مباد
992 «یَسیرُ العَطاء خَیرُُ مِنَ التَّعلُّلِ بِالاعِتِذارِ»
چیز کمى بخشیدن بهتر از بهانه جوئى
و عذر آوردن و ندادن است
عطاى تو گر اندک است اى کریم
نباشد از این ره ترا ترس و بیم
، ز پوزش نکوتر بود بذل کم
مران سائلى را چو دارى درم
==
993 «یَستَثمِرُ العَفوِ بِالإقرارِ اَکثَرَ مِمّا یَستَثمِرِ بِالاعِتِذار»
نتیجه گذشت از گناه با اقرار بهتر از نتیجه عفو
با پوزش خواهى است.
ترا گر ندامت بود از گناه،
چو خواهى که با پوزش آئى براه
ز پوزش بود بهتر اقرار تو
، گناه دگر باشد، انکار تو
=
994 «یُمتَحَنُ المؤمِنُ بِالبَلاء کَما یُمتَحَنُ بِالنّارِ الخِلاصُ»
همانطورى که زر خالص با آتش امتحان مىشود، مؤمن
هم بوسیله گرفتارى آزمایش مى گردد.
شود مؤمن اندر بلا امتحان
بدانسان که گردد طلا امتحان
چه خوش باشد، ار چون زر پر عیار،
نگردد در این امتحان خوار و زار
==
995 «یَتَفاضِلُ النّاسِ بِالعُلومِ وَ العُقولِ لا بِالأموالِ وَ الأصولِ»
مردم بوسیله دانش و خرد بر هم برترى مىیابند نه
بواسطه دارائى و اصل و نسب
بزرگى بعقل است و علم است و راى
گرامىتر است آنکه بد پارساى
چه نازى بمال و باصل و نسب،
ترا نیست گر مایهاى از ادب
===
996 «یَجرِى القَضاءُ بِالمَقادیرِ عَلى خِلافِ الاِختیارِ وَ التَّدبیرِ»
خواست خدا بوسیله مقدّرات بر خلاف اختیار و چاره
اندیشى انسان جارى مىگردد
نباشد گریز از قضا و قدر
فراوان رسد بنده را، بیخبر
نگردى بتدبیر از آن رها
گناه است خشم از رضاى خدا
==
997 «یُفسِدُ الطَّمَعُ الوَرَعَ وَ الفُجورِ التَّقوى»
آزمندى پارسائى و گنهکارى پرهیزکارى
را از بین مى برد
شود فاسد از آزمندى ورع
میفکن تو خود را بدام طمع
بود آفت زهد و تقوى، گناه
مکن نامه خویشتن را سیاه
998 «یَبلُغُ الصّادِقُ بِصِدقِهِ ما لا یَبلُغُهُ الکاذِبُ بِاحتیالِهِ»
راستگو با صداقت خودش بهمان چیزى مىرسد
که دروغگو با حیلهاش بدان دست نمى یابد
بدانجا که کاذب نخواهد رسید،
بتدبیر و تزویر و مکر شدید،
بدان مىرسد صادق از راستى
چه حاجت بکذب و کم و کاستى
999 «یُنبِىءُ عَن عَقلِ کُلِّ امرِء لِسانُهُ وَ یَدُلُّ عَلى فَضلِهِ بَیانُهُ»
زبان هر کس از خرد او خبر مىدهد و بیانش دلیل
بر میزان دانشش می باشد
زبانت ز عقلت حکایت کند
بیانت ز فضلت روایت کند
تو را نیست گر عقل و فضل و ادب،
ز گفتار بیهوده بربند لب
==
1000 «وفورُ الأموالِ بِانتقاصَ الأَعراضِ لؤمُُ»
زیادى دارائى با کاستن از آبرو نا کسى است
چو کس را فراوان شود سیم و زر،
شود مکنت و ثروتش بیشتر،
به نقصان گراید گرش آبرو،
بسى ناکس است آن نکوهیده خو
1001 «نِصفُ العاقِلِ احتِمالُُ وَ نِصفُهُ تَغافُلُُ»
نیمى از خردمند بردبارى و نیم دیگرش تغافل
(خود را به بیخبرى زدن) است
خردمند را شیوه باشد دو کار
ورا هست این هر دو دائم شعار
تغافل کند نیم و نیم دگر،
صبر و تحمّل برد او بسر
1002 «یُمتَحَنُ الرَّجُلِ بِفِعلِه لا بِقَولِهِ»
انسان بکردارش آزمایش مى شود
نه بگفتارش
شود آزمایش بکردار، مرد
شناسا شود پهلوان در نبرد
عمل گر نباشد، ز گفتن چه سود
چو آتش فروزى، غرض نیست دود
==
پایان کتاب و عرض سپاس
بدرگاه یزدان یکتا، سپاس
سپاسی فزونترزحدقیاس
«سپاسى ز دامان گل پاکتر
زآوای بلبل طربناکتر
که توفیق حق مر مرا شد رفیق
که گامی زنم چند دراین طریق
گزینم گل تازه زین بوستان
برم ارمغان دربردوستان
معطّر کنم ز آن مشام خرد
زنم سکه ای نو بنام خرد
ادب را دهم زیب و فرّ با هنر
شود رغبت انگیزتر این اثر
دگرگون کنم راه و رسم کهن
روان گویم ازقول مولاسخن
بتاریخ بهمن مه شصت و چار
گزیدم زگفتار او من هزاز
، مرا عزم گردید آن گاه جزم
که این گفته هارادرآرم به نظم
به شش ماه آماده شد نظم و نثر
بزد سر به افلاک این طرفه قصر
چو مهر آمد و سال شد شصت و پنج
رسیدم پس رتح آنگه به گنج
نوشتش بخطّ خود «امیدوار»
که پشت وپناهش بود کردگار
هم «عبد الرّضا» ى هنرمند من،
همان خوب و فرزانه فرزند من
نوشت آنچه سرفصل و دیباچه بود
دراین کارسعی فر اوان نمود
سپس «صالحى» نسخ آنرا نوشت
خدایش دهد جای اندربهشت
«هدائى» بخواند این کتاب شریف
در این فنّ نباشد مر او را حریف
بتحریض من او بسى جهد کرد
دهد اجر، یزدان بدین پاک مرد
«ذبیح کلانتر» بشهر اراک،
که چون من بود اهل این آب و خاک
فراهم نمودى از آن نسخه ها
دهد اجر و پاداش نیکش خدا
چو شد این کتاب مقدّس تمام،
برفتم سوى «هنجنى» با سلام
که در چاپ آن او کند یاورى
نماید در این باره، هم داورى
بود اوستاد سخن، «هنجنى»
بدور است «دکتر» ز کبر و منى
هم او «دفتر نشر» را برگزید
بر این هر دو از من سپاسى مزید
عمو زاده من، «بنى هاشمى»
که باشد در ایثار او حاتمى
به تهران در این ره پى کار بود
، چو بخت من، او نیز بیدار بود
مرا یاورى کرد لطف على
که گفتم سخنها، بدین سان جلى
الهى بحقّ امامان پاک،
به «خیر النّساء» اختر تابناک،
بحقّ محمّد، گرامى رسول
ز «مجدى» کن این کار و خدمت قبول
بخدمتگزاران دین و وطن،
بدین راد مردان و یاران من،
بهر کس که سهمى در این کار داشت
بهر کس که پائى در این ره گذاشت،
، عطا کن تو پاداش و اجر عظیم
مرا ده امان از عذاب جحیم
===
پایان گردآوری کتاب هزارگوهر
م . الف ز ائر
چهارشنبه سوم شهریورماه 95
تهران - ساعت 12 شب
==
مشاعره 266
شبنم زباغبان نکشد منت وصال
معشوق درکناربود پاک دیده را
صائب
=
آن که جان داده ومهر توخریده ست منم
وان که دل ازهمه غیرازتو بر یده ست منم
دولت ابادی ( حسام )
=
مگرخودساقی خودبوده ای شاخ گل امشب
که آتنش می زند درخارمژگان ارغوان تو
صائب
=
وفانکردی وکردم ,خطاندیدی ودیدم
شکستی ونشکستم ؛, بریدی ونبریدم
مهرداداوستا
=
مگردرس کتاب هجرمی گوید ادیب امروز
که می اید صدای گریه طفلان زمکتب ها
صحبت لاری
=
آن که چون اشک زچشم ترمن رفته توئی
وان که چون آه بدنبال تو بوده است منم
رهی معیری
=
مگرفریفته حسن خویشتن شده ای
که هرد» آینه گیری و اندراونگری
روشن
=
یک عمر می توان سخن ا زز لف یارگفت
دربند آن مباش که مضمون نداده است
صائب
=
توحاکمی ومراسربرآستانه ی توست
مکن خرابی ملک دلم که خانه توست
عماد فقیه کرمانی
=
تو حکیمی توعظیمی تو کریمی تو رحیمی
تونماینده فضلی تو سزاوار ثنائی
سنائی
=
گردآوری : م.الف زائر
مولاعلی ع
کتاب هز ارگوهر - سیدعطاء الله مجدی
گرداوری : م.الف ز ائر
ازشماره 801 تا.....
801 «مااَقبَحَ بِالإنسانِ ظاهِراََ مُوافِقاََ وَ باطِناََ مُنافِقاََ»
چقدر براى انسان زشت است که ظاهرا
موافق و باطنا منافق باشد
چه زشت است از بهر انسان نفاق
پراکندگى به از این اتّفاق
منافق بود دشمن جان ما
بود اجنبى، نیست او ز آن ما
==
802 «ما فَحَشَ کَریمُُ قَطُُّ»
بزرگ مرد هرگز ناسزا نمى گوید
کریم از بد و زشت دورى کند
خطا بیند ار او، صبورى کند
به بندد دهان را ز دشنام او
پسندیده باشد و را خلق و خو
803 «ماقَسّمَ اللّهُ سُبحانَهُ بَینَ عِبادِهِ اَفضَلُ مِنَ العَقل»
خداوند پاک چیزى بالاتر از عقل بین
بندگانش قسمت نفرموده است
نبخشید نیکوتر از عقل و راى
بر اولاد آدم بقسمت خداى
، چراغ روان از خرد روشن است
خرد بر تن آدمى جوشن است
==
804 «ماامَنَ بِما حَرَمَهُ القُرانُ مَنِ استَحلَّهُ»
کسى که حرام قرآن را حلال بشمارد
به قران ایمان نیاورده است
بقرآن بود حکم هر خشک و تر
نپیچد ز فرمان آن بنده، سر
کسى کاو حرامش نماید حلال،
کجا باشد ایمانش آن بد خصال
==
805 «ما تَزَیَّنَ مُتَزَیَّنُُ بِمِثلِ طاعَةِ اللّهِ»
هیچ چیز مانند فرمانبردارى خدا
انسان را نمى آراید
بود زیور مرد از بندگى
ز طاعت شود بیش ار زندگى
چنو نیست بهر تو زیب و جمال
نه دانش، نه حکمت، نه جاه و نه مال
806 «ماحَصَلَ الأَجرُ بِمِثلِ اِغاثَةِ المَلهوفِ»
هیچ چیزى مانند بفریاد بیچاره رسیدن
تحصیل اجر نمى کند
ستمدیده را یار و یاور شدن،
بعدل و بانصاف داور شدن،
به اجر است افزونتر از هر ثواب
رهاننده تر باشدت از عقاب
==
807 «مارَفَعَ امرَأََ کَهِمَّتِه وَ لا وَضَعَهُ کَشَهوَتِه»
هیچ چیز انسان را مانند همّتش بالا نمى برد
و مثل شهوتش او را نمى افکند و خوار نمى دارد
نباشد چو شهوت بمرد افکنى
چرا تیشه بر ریشه خود زنى
چو همّت، نه چیزى بر افراشت مرد
نه چون کاهلى ساحتش روى زرد
==
808 «مَثَلُ المَنافِق کَمَثلِ الحَنظَلَةِ
الخَضَرةِ اَوراقُها المُرِّ مَذاقُها»
داستان منافق مانند هندوانه ابو جهل است که
برگهایش سبز و مزه اش تلخ است
چو حنظل بود مرد پست دو رو
بتر نیست زان کاذب زشتخو
ورا تلخ بار است و سبز است برگ
بظاهر حیات است و باطن چو مرگ
809 «مُصاحِبُ الأَشرارِ کَراکِبِ البَحرِ ان سَلِمَ
مِنَ الغَرقِ لَم یَسلَمَ مِن الفَرقِ»
همنشین بدان مانند کشتى سوار است که
اگر از غرق نجات یابد از ترس دریا مصون نیست
بود همنشین بدان بیقرار
بدریا همانند کشتى سوار
گر از غرق او را رهائى بود،
کى از بیم دریا جدائى بود
810 «مُدمِن الشَّهَواتِ سَریعُ الأفاتِ»
کسى که همواره در پى شهوت است
زود آسیب پذیر است
چو کس را بود حبّ شهوت شعار،
ندارد ز هر نا کسى ننگ و عار
پیاپى بدو رنج و سختى رسد
بر او عاقبت تیره بختى رسد
=
811 «مَسَرَّةَ الکِرامِ فى بَذلِ العَطاء
وَ مَسَرَّةَ الِلّئامِ فى سوء الجَزاء»
شادى بزرگان از بخشش است. شادى ناکسان
از بد پاداش دادن است
بود شادى نیکمرد از کرم
ببذل و به بخشش چه بیش و چه کم
لئیم ار ز پاداش کاهد خوش است
به نیکى چو او کوته آید خوش است
812 «مادِحُ الرَّجُلِ بِما لَیسَ فیهِ مُستَهزِءُُ بِه»
هر کس انسان را به آن چه در وى نیست بستاید
او را مسخره کرده است
ستایش ز چیزى که اندر تو نیست،
تمسخر بود، موجب غافلى است
مبادا فزاید ترا ز آن غرور
، مبادا شوى از ره راست دور
813 «مَرارَةُ البأَسِ خَیرُُ مِن التَّضَرُّعِ اِلىَ النّاسِ»
تلخى ناکامى و سختى بهتر است تا با زارى
و خوارى دست نیاز بسوى مردم دراز کردن
بود شدّت سختى و رنج و درد
پسندیده تر نزد آزاد مرد
، که از ناکسان حاجتى خواستن،
، به آنان فزودن، ز خود کاستن
==
814 «مَوَدّةُ الحَمقى تَزولُ کَما یَزولُ السّرابُ
وَتُقشِعُ کُما یُقشِعُ الضِّباب»
دوستى ابلهان مانند سراب زود زایل مى شود
و مانند ابر از هم مى پاشد
بود صحبت ابلهان چون سراب
شود زود زایل، نیابى تو آب
چو ابر بهار است ناپایدار
بجائى نباشد مر او را قرار
815 «مُصاحِبَةُ العاقِلِ مأمونَةُُ»
همنشینى با خردمند موجب
ایمنى است
اگر همنشین تو عاقل بود
تو را بى شک او راحت دل بود
، از او بهره ات نیست جز ایمنى
نمى باشد او اهل اهریمنى
816 «مجالِسَةُ الأَشرارِ تُوجِبُ التَّلَفَ»
همنشینى با بدان موجب نابودى است
بیا از بدان تا توانى گریز
ز ناکس نبینى بغیر از ستیز
ترا افکند او بخاک هلاک
چنین دوستى گر نباشد چه باک
==
817 «مُذیعُ الفاحِشَةِ کَفاعِلِها»
آشکار کننده زشتى مانند زشتکار است
کسى کاو کند آشکارا بدى،
مر او را بود خلق و خوى ددى
بود او همانند با زشتکار
ندارد چو ز افشاى بد ننگ و عار
=
818 «مُجانَبَةُ الرَّیبِ اَحسَنُ الفُتُوَّةِ»
دورى جستن از بدگمانى کمال جوانمردى است
بود دورى از شکّ و تردید راى،
ره و رسم هر مؤمن پارساى
نباشد بهین رادمردى جز این
جوانمرد نبود جز اهل یقین
819 «مُقاساةُ الأَحمَقِ عَذابُ الرّوحِ»
با ابله سختى کشیدن (و با او بسر بردن)
روح را آزردن است
بود صحبت احمق آزار جان
مبادا ترا تیره سازد، روان
مکن رنجه خود را در این رهگذر
برو تا توانى از او کن حذر
=
820 «مُصَیبةُ یُرجى اَجرُها خَیرُُ مِن نِعمَةِِ لا یُؤَدّى شُکرُها»
مصیبتى که در آن امید اجر باشد، بهتر از نعمتى
است که شکرش ادا نگردد
چو بر نعمتى شکر ناید بجا،
بود اجر و مزدى چو اندر بلا
همانا بنزدیک اهل خرد،
، از آن نعمت، آن رنج بهتر بود
821 «مَغلوبُ الشَّهوَةِ اَذَلُّ مِن مَملوکِ الرِّقِّ»
کسى که شهوت بر او غالب است، از بنده
و برده خوارتر است
چو در چنگ شهوت شود کس اسیر،
در افتد ز اوج نزاهت بزیر
بود بدتر از بنده زر خرید
شود جمله عیب و نقصش پدید
822 «مِلاکُ النَّجاةِ لُزومُ الأیمانِ وَ صِدقُ الإیقانِ»
ترا رستگارى ز ایمان بود
نجات تو در صدق ایقان بود
نباشد چو ایمان کس استوار،
بدنیا و عقبى نیابد قرار
==
فصل بیستم کلماتى که با «من» آغاز مىشوند
823 «مِن کَمالِ الإیمانِ حِفظُ اللِّسانِ»
نگهدارى زبان از کمال ایمان است
زبان بستن از هر بد و ناسزا،
نیازردن از طعن خلق خدا،
نشان باشد از زهد و صدق و یقین
ز ایمان کامل، ز تحکیم دین
824 «مِن اَقبَحِ الغَدرِ اِذاعَةُ السِّرِّ»
فاش ساختن راز از بدترین خیانتها است
مکن هیچگه راز کس را تو فاش
بیا در امانت تو خائن مباش
که از آن نباشد خیانت بتر
بپا گردد از آن بسى شور و شرّ
==
825 «مِن الحُمقِ الأِتِّکالُ عَلىَ الأَمَلِ»
نه عاقل کند تکیه بر آرزو
نه نایاب را کس کند جستجو
تو را تکیه باید بسعى و بکار
که بر آرزو تکیه ننگ است و عار
===
826 «مِن کَفّاراتِ الذّنوبِ العِظامِ اِغاثَةُ المَلهوفِ»
بفریاد بیچاره و مظلوم رسیدن گناهان
بزرگ را جبران میکند
چو بیچارهاى را کنى یاورى
بامداد مظلوم روى آورى،
، گناه تو جبران کند این ثواب
شود بر تو آسان بمحشر عذاب
827 «مِنَ النَّبلِ اَن یَبذُلَ الرَّجُلُ
مالَهُ وَ یَصونَ عِرضَهُ»
از بزرگوارى است که انسان مالش را در راه
حفظ آبرویش بذل کند
چو بهر نگهدارى عرض خویش،
کسى را بود کوشش و سعى بیش
کند مال خود را در این ره نثار،
تو او را ز خیل بزرگان شمار
828 «مِن اَقبَحَ الکِبرِ تَکَبُّرُ الرَّجُلِ عَلى
ذوَى رَحِمِهَ وَ أَبناء جنسِهِ»
تکبّر انسان نسبت به بستگان و همجنسان خودش
از بدترین تکبّرها است
تکبّر بخویشان سزاوار نیست
بتر زین دگر هیچ کردار نیست
نه بر همگنان مىسزد کبر و ناز
تواضع کند مرد را سرفراز
==
829 «مِن اَفضَلِ المَعروفِ اِغاثَةُ المَلهوفِ»
بفریاد ستمدیده و مظلوم رسیدن
از برترین نیکى ها است
رسیدن بفریاد مظلوم زار،
حمایت ز بیچاره بىقرار،
بود بى گمان بهتر از هر صواب
رهاننده تر باشد از هر عذاب
830 «مِن اَفضَلِ الوَرَعِ اَن لاتُبدِىَ فى خَلوتِکَ ما
تَستَحیى مِن اِظهارِه فى عَلانیَتِکَ»
از بالاترین پارسائی ها آنست که کارى را که
بطور آشکارا از انجامش شرم دارى در خلوت آغاز نکنى
ز کارى اگر باشدت ننگ و عار
چو خواهى بجاى آریش آشکار،
به خلوت گر آنرا نیارى بجاى،
تو در غایت زهدى اى پارساى
831 «مِنَ اللّؤم اَن یَصونَ الرّجُلُ مالَهُ وَ یَبذُلَ عِرضَهُ»
از پستى است که انسان مالش را نگه دارد
و آبرویش را بریزد
چو بهر نگهدارى جاه و مال،
کس افتد بخوارىّ و وزر و وبال،
کند عرض خود را در این ره فدا،
لئیم است آن مردک بینوا
=
832 «مِن عَلامَةِ اللّومِ تَعجیلُ العُقوبَةِ»
شتاب در انتقام از نشانه هاى پستى است
لئیمان شتابند در انتقام
نباشند جز در پى انفصام
نپویند در راه صلح و صفا
نجویند هرگز رضاى خدا
833 «مِن السَّعادَةِ التَّوفیقُ لِصالِحِ الاَعمالِ»
توفیق یافتن بانجام کارهاى شایسته
از نیک بختى است
چو توفیق یابى به نیکىّ و خیر،
کنى در ره خدمت خلق سیر،
کمال سعادت بود بیگمان
برو باش از کار خود شادمان
834 «مِن عَلاماتِ الکِرامِ تَعجیلُ المَثوبَةِ»
نیکى را زود پاداش دادن از نشانه هاى بزرگان است
بزرگان به بخشش گرانیده اند
بپاداش نیکى شتابنده اند
بدى را به خوبى جزا مى دهند
رضا بر رضاى خدا مىدهند
==
835 «مِن اَحسَنِ النَّصیحَةِ الأبانَةُ عَن القَبیحَة»
کشف اعمال زشت (و منع کننده آن) از بهترین نصایح است
چو با پند و اندرز اى هوشیار
بدیهاى کس را کنى آشکار،
، از آن نیست پندى پسندیده تر
نه چیزى از آن است بگزیده تر
==
836 «مِن اَقبَحَ اللّومِ غَیبَةُ الأخیارِ»
بدگوئى کردن از نیکان از بدترین ناکسى ها است
ز نیکان بغیبت مکن هیچ یاد
تو را فرصت زشتگوئى مباد
که از آن نباشد بتر، ناکسى
از این ره بمقصود خود کى رسى
===
837 «مِن اَفضَلِ المَکارِمِ بَثُّ المَعروفِ»
منتشر ساختن نیکى از برترین بزرگواری ها است
پراکندن نیکى اندر جهان،
بتحسین نیکان گشودن زبان،
زعقل و کمال مروّت بود
ز پاکىّ اصل و فتوّت بود
==
838 «مِن اَشَدِّ عیوبِ المَرء اَن تَخفى عَلَیهِ عُیوبُهُ»
از بدترین عیوب انسان آن است که عیبهایش
بر او پوشیده باشد
چو باشد عیوبت ز چشمت نهان،
نباشى بخوبى تو آگه از آن،
خود آن باشد البتّه عیبى عظیم
از آن باش پیوسته در خوف و بیم
839 «مِن کَمالِ الکَرَمِ تَعجیلُ المَثوبَةِ»
زود پاداش دادن از کمال بزرگوارى است
بپاداش نیکى نمودن شتاب
فزودن بمیزان اجر و ثواب،
، کمال عطا و سخاوت بود
ز رادىّ و فرط کرامت بود
==
840 «مِن اَحسَنِ العَقلِ اَلتَّحَلّى بِالحِلمِ»
خود را بزیور بردبارى آراستن از نهایت
خردمندى است
چو خواهى بهین زیور اى با خرد
تو را جامه بردبارى سزد
، بود حلم، از غایت عقل و راى
شکیبا نخواهد فتادن ز پاى
==
841 «مِن التَّوانى یَتَوَلّدُ الکَسَلُ»
از سستى و تنبلى کسالت زاید
بپرهیز از سستى و کاهلى
که سستى پدید آید از غافلى
نزاید ز سستى بجز درد و رنج
ز کوشش توانى رسیدن بگنج
= =
842 «مِن عَلاماتِ الإِدبارِ مُقارَنَةُ الأَراذِلِ»
به فرومایگان پیوستن از نشانه هاى تیره روزى است
چو با ناکسان یار و همدم شوى،
سرانجام آشفته از غم شوى
دلالت کند بر نگون بختیت
چه حاصل ز اصرار و سر سختیت
==
843 «مِن اَفضَلِ الوَرَعِ اِجتنابُ المَحَرَّماتِ. مِن
اَفضَلِ البِرُّ بِرُّ الأَیتامِ»
پرهیز از حرام از بالاترین پارسائیها
است. به یتیمان نیکى کردن از برترین
نیکى ها است
چو کس را بود اجتناب از حرام،
بر او زهد و پرهیز باشد تمام
از آن نیست خیرى پسندیده تر،
که باشد ترا بر یتیمان نظر
=
844 «مِن عِزِّ النَّفسِ لُزومُ القَناعَةِ»
قناعت پیشه کردن از عزّت نفس است
قناعت گرامى کند بنده را
بر افرازد آن، خوار شرمنده را
توانگر شود گر بفقر اندر است
چو او را بهین خصلتى رهبر است
=
845 «مِن اَشرَفُ الشّیَمِ اَلوَفاءُ بِالذَّمَمِ»
وفاى بعهد از بهترین خویها است
بعهد و به پیمان وفا بایدت
بکردار، صدق و صفا بایدت
بود بهترین شیوه این خلق و خوى
به پیمان شکستن مبر آبروى
=
846 «مِن اَفضَلِ الأَعمالِ ما اَوجَبَ الجَنَّةَ وَ اَنجى مِن النّارِ»
بالاترین کارها آنست که بیشتر بهشت را بر انسان
واجب گرداند، و او را از دوزخ رهاننده تر باشد
چو کارى رساند ترا بر بهشت،
شود بر تو فرخنده ز آن سرنوشت
رهاند ترا ز آتش دوزخ آن،
، بود بهترین کارها بیگمان
==
847 «مِن طَبایِعِ الجُهّالِ اَلتَّسرُّعُ اِلى
الغَضَبِ فى کُلِّ حالِِ»
در هر حالى زود خشمگین شدن از
اخلاق جاهلان است
شتابنده بودن براه غضب
خود افکندن از خشم اندر تعب،
، نباشد بجز شیوه جاهلان
صبورى، بود عادت عاقلان
848 «مِن اَشرَفِ اَفعالِ الکَریمِ تَغافُلُهُ عَمّا یَعلَمُ»
از برترین کارهاى جوانمرد آنست که
خود را از آنچهمی داند به بی خبرى بزند
کریم ار ز عیبى بود با خبر،
چو او را بود پاک اصل و گهر،
ز فرط شرافت تغافل کند
بود عارف امّا تجاهل کند
849 «مِن کَمالِ السَّعادَةِ اَلسَّعىُ
فى صَلاحِ الجُمهور»
در اصلاح کار مردم کوشیدن از کمال
خوش بختى است
سعادت بود سعى در کار خلق
کشیدن بتن بارى از بار خلق
ز خدمتگزارى نکردن ابا
زدن گام اندر طریق صفا
==
850 «مِن اَماراتِ الأَحمَقِ کَثرَةُ تَلَوّنُهُ»
از نشانه هاى ابله آن است
که هر دم برنگى در آید
نباشد بیک شیوه نادان همى
در آید بیک رنگ او هر دمى
نه از وعده او توان بود شاد
نه بر کرده او بود اعتماد
=
851 «مِن کَمالِ الحِماقَةِ الاِختیالُ فِى الفاقَةِ»
کبر ورزیدن در حال نادارى از کمال
ابلهى است
تکبّر ز هر کس بود ناپسند
رسد بر تو از کبر و نخوت گزند
فقیر ار تکبّر کند ز ابلهى است
به تحقیق از عقل و دانش تهى است
852 «مّن طَبائِعِ الأَغمارِ اِتعابُ النُّفوسُ فِى الاِحتِکارِ»
به رنج افکندن مردم از راه احتکار
شیوه نابخردان و ناآزموده کاران است
چو کس پیشه خود کند احتکار
از این ره کند کار بر خلق زار،
، ز پستىّ و جهل و عوامى بود
ز نا مردمىّ و ز خامى بود
=
853 «مِن اَفضَل الدّینِ المروّةُ وَ لاخَیر فى دینِِ لَیسَ فیهِ مُرُوَّةُُ»
جوانمردى بالاترین کیش است و در دینى که
مردانگى نباشد هیچ خیرى نیست
بهین رسم ایمان مروّت بود
کمال دیانت، فتوّت بود
بدینى مروّت نباشد، اگر،
چه از خیر بینى تو در آن، دگر
==
854 «مِن الواجِبِ عَلى ذِى الجاهِ اَن یُبذلَهُ بِطالِبِه»
بر صاحب قدرت و منزلت واجب است که از جاه و
مقام خود بخواهنده بذل کند و نیاز او را برآورد
بود فرض بر صاحب عزّ و جاه
که خواهنده را گیرد اندر پناه
دریغش نباشد ز بذل مقام
کند حاجتش را روا او، تمام
855 «مِن کَرَمِ النَّفسِ التَّحَلّى بِالطّاعَةِ»
خود را بزیور فرمان بردارى خدا
آراستى، از بزرگى نفس است
بطاعت بیاراستن نفس خویش،
ره بندگى را گرفتن به پیش
نشان باشد از رادى و از کرم
، کرم نیست تنها ببذل درم
===
فصل بیست و یکم کلماتى که با «من» آغاز مىشوند
856 «مَن ساءَ خُلقُهُ ضاقَ رِزقُهُ. مَن کَرَمَ خُلقُهُ اِتّسَعَ رِزقُهُ»
کسى که بد خوى باشد تنگ روزى است. هر کس
خوش خوى باشد روزیش زیاد گردد
بود تنگ روزى، نکوهیده خوى
چو خار است در چشم مردم هم اوى
در رزق و روزى چو ایزد گشاد،
بپاکیزه خود هر چه او خواست داد
857 «مَن عُرِفَ بِالکِذبِ لَم یُقبَلُ صِدقُةُ»
کسى که بناراستى نامور شود راستش
را هم باور ندارند
مگو تا توانى گزاف و دروغ
چراغ دروغ است، بس بى فروغ
بناراستى گر شدى نامور،
کست راست باور ندارد دگر
=
858 «مَن قَصَدَ فِى الغِنى وَ الفَقرِ فَقَدِ استَعَدَّ لِنوائبِ الدَّهرِ»
هر کس بهنگام نادارى و توانگرى میانه روى کند، براى
پیش آمدهاى روزگار آماده است
چو کس وقت فقر و بوقت غنی
ز افراط و تفریط باشد جدا،
، نترسد ز پیش آمد روزگار
چو کوه است در جاى خود استوار
==
859 «مَن اَساءَ اِلى نَفسِه لَم یَتَوَقَّعَ مِنهُ جَمیلُُ. مَن
اَساءَ اِلى اِخوانِه لَم یَتَّصِل بِهِ تَأمیلُُ»
از کسى که بخودش بدى کند انتظار خوبى نمى رود. به کسى
که با بستگانش بدى کند امیدى نیست
چو با خود کند بد کس، اى هوشیار،
تو از او امید نکوئى مدار
و گر بد کند او باهل و عیال،
بخیرش نباشد امید وصال
==
860 «مَن ساءَ ظَنُّهُ ساءَ وَهمُهُ»
بد گمان بد اندیش گردد
رسد بر تو از بدگمانى خطر
برو فکر بد را ز سر کن بدر
کند بد گمانى، بد اندیشه ات
نباشد چنین کارها پیشه ات
861 «مَن ظَفَرَ بِالدّنیا نَصِبَ وَ مَن فاتَتهُ تَعِبَ»
هر کس دنیا را بدست آورد گرفتار شد و هر کس
آنرا از دست داد برنج و سختى افتاد
چو دنیا بدست آورد آدمى
نباشد مصون از بلا او دمى
و گر رفتش از دست دنیاى دون،
شود انده و سختى او فزون
==
862 «مَن تَفاقَرَ اِفتَقَر»
هر که خود را بنادارى زند نادار گردد
کسى کاو بخود بست فقر اى رفیق،
نه بگرفت دست کسى در طریق
سرانجام فقرش گریبان گرفت
، نه کارى بامساک سامان گرفت
863 «مَن تَکَبَّر حُقِّرَ»
هر کس تکبّر کند کوچک شمرده شود
هر آن کس که افتد به بند غرور،
شود عاقبت از ره راست دور
عزیز است اگر، خوار گردد بسى
شود کم بهاتر ز خار و خسى
864 «مَن أَکثَرَ هُجِرَ»
هر کس بسیار بگوید مردم
از او دورى کنند
سخن تا توانى تو کمتر بگوى
ز بیهوده گفتن مبر آبروى
مکن دور از خود تو خلق خدا
چرا نیستت هیچ شرم و حیا
===
865 «مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَدِ انتَهى اِلى
غایَةِ کُلِّ مَعرِفَةِِ وَ عِلمِِ»
کسى که خود را بشناسد به منتها درجه
هر معرفتو دانشى رسیده است
چو کس نفس خود را شناسد درست،
بتهذیب آن کوشد او از نخست
مر او را بود غایت معرفت
، بعلم است در آخرین مرتبت
866 «من بَصّرَکَ عَیبَکَ وَحَفِظَکَ فى غَیبِکَ
فَهوَ الصَّدیقُ فَاحفَظهُ»
هر کس ترا به عیبت بینا کند، و
در غیابت آبرویترا محفوظ دارد، دوستى یکدل
است، او را نگه دار
کند گر کست آگه از عیب خویش
بغیبت نگه داردت هر چه بیش
، نباشد چنو هیچ یارى صمیم
، نگه دار او را که باشد حمیم
867 «مَنِ احتاجَ اِلَیکَ وَجَبَ اِسعافُهُ عَلَیکَ»
هر کس بتو نیازمند باشد، بر آوردن حاجت
او بر تو واجب است
چو کس را به لطف تو باشد نیاز
کند دست حاجت بسویت دراز،
، سزد گر تو سازى نیازش روا
خدایت دهد بهتر از آن جزا
==
868 «مَن زَرَعَ الإَحنَ حَصَدَ المِحَنَ»
کسى که تخم کینه را در دل بکارد
رنج و سختى بدرود
چو در سینه کارد کسى تخم کین
نباشد مقیّد بدستور دین،
، نه او بدرود حاصلى جز محن
نه او بشنود جز نکوهش سخن
869 «مَن قَبِلَ عَطاکَ فَقَد اَعانَکَ عَلَى الکَرِمَ»
کسى که بخشش تو را بپذیرد ترا در راه
کرم یارى کرده است
عطاى ترا چون کند کس قبول
نگردد ز منّت نهادن ملول،
، ترا در کرم کرده او یاورى
نه جز این بود بهترین داورى
870 «مَن لَم یَصِن وَجهَهُ عَن مَسئَلتِکَ فَاکرِم وَجهَکَ عَن رَدِّه»
کسى که با خواستن چیزى آبرویش
را نزد تو نگه نمى دارد، تو آبرویت را با ردّ نکردن خواهش
او گرامى دار
چو کس آبرویش نثار تو کرد،
شد از ذلّت خواستن، روى زرد
بده آنچه خواهد، مکن خویش پست
که بر آبروى تو آید شکست
==
871 «مَن عَرَفَ کَفَّ»
هر کس عارف باشد از چیزهاى حرام و کارهاى
بیهوده باز ایستد
چو باشد کسى اهل فهم و تمیز
مر او را ز دانش بود بهره نیز
بپرهیزد او از بد و از حرام
، بهر کار نیکو کند اهتمام
872 «مَن عَجِلَ زَلَّ»
هر کس شتاب کند بلغزد
هر آن کس که گردید گرد شتاب
برفت از سر آب سوى سراب،
، بلغزید پایش بهنگام کار
بپرهیز جان من از این شعار
873 «مَن کَثُرَ مَزاحُهُ استُجهِلَ»
هر کس مزاح بیش کند، نادان
شمرده شود
چو کس هزل را پیشه خود کند
تبه فکر و اندیشه خود کند
، بنادانى او شهره گردد بسى
شود سخره هر کس و ناکسى
== =
874 «مَن شَهِدَ لَکَ بِالباطِلِ شَهِدَ عَلَیکَ بِمِثلِه»
کسى که بسود تو شهادت دروغ دهد، بزیانت
هم گواهى مى دهد
بسود تو چون کس گواهى دهد
شهادت بباطل کماهى دهد،
، یقین دان که آن مردک بى تمیز
گواهى دهد بر زیان تو نیز
875 «مَن حَرَمَ السّائِلَ مَعَ القُدرَةِ عوقَب بِالحُرمانِ»
کسى که در حال توانائى سائلى را محروم
کند، دچار حرمان گردد
چو کس را بود قدرت و زور و زر،
براند اگر سائلى را ز در،
سرانجام گردد بحرمان دچار
بسر افتد از گردش روزگار
876 «مَن نَصَحَ نَفسِهِ کانَ جَدیراََ بِنُصحِ غَیرِه»
هر کس خودش را اندرز دهد، شایسته است
دیگرى را هم نصیحت کند
چو کس خویشتن را نصیحت کند،
هم او دورى از هر قبیحت کند،
سزد گر نصیحت کند دیگرى،
چو او را بودرجحت وبرتری
=
877 «مَن اَبانَ لَکَ عیوبَکَ فَهوَ وُدُّکَ. مَن ساتَرَ
عَیبَکَ فَهوَ عَدوّکَ»
هر کس عیب هاى ترا بر تو آشکار کند دوست تو است.
آنکه عیب ترا بپوشاند دشمن تو است
کند گر کس عیب ترا آشکار،
بود در رفاقت بسى استوار
چو عیب تو پوشیده دارد کسى،
ترا دشمن جان بود، او بسى
878 «مَن حَسُنَت خَلیقَتُهُ طابَت عِشرَتُهُ»
هر کس خوش خوى باشد معاشرت با
او خوب است
کسى را که اخلاق نیکو بود،
هم او شاد و خندان و خوشرو بود،
چه نیکو بود همنشینىّ او
ترا باید این سان بود خلق و خو
879 «مَن طَلَبَ لِلنّاسِ الغَوائلَ لَم یَامَنِ البَلاءَ»
هر کس براى مردم شرّ و سختى بخواهد
از گرفتارى ایمن نباشد
بیا تا توانى براى خدا،
میفکن تو خود را بدام بلا
مخواه از براى کسى شرّ و بد
که چه کن سر انجام در چه فتد
==
880 «مَن مَدَحَکَ فَقد ذَبَحَکَ. مَن حَذّرَکَ کَمَن بَشّرَکَ»
کسى که ترا ستایش کند ترا مىکشد. کسى که
ترا بترساند مانند کسى است که بتو مژده
خوبى داده است
بمدحت گشاید کسى چون زبان
کشد مر تو را او به سحر بیان
، بانذارت ار کس کند اهتمام،
تو را باشد از او بشارت تمام
881 «مَن عَذُبَ لِسانُهُ کَثُرَ اِخوانُهُ»
هر کس شیرین سخن باشد
دوستانش بسیار شوند
ترا چرب و شیرین بود گر زبان
ببندى ز هر ناروائى دهان،
، شود دوستانت برون از شمار
نبینى بجز سود از این شعار
882 «مَن لَم یَصبِر عَلى کَدِِّه صَبَرَ عَلى الإفلاسِ»
هر کس بر رنج و سختى کار خود صبر نکند در
تنگدستى صبر خواهد کرد
ترا صبر باید بهنگام رنج
که صبر است در رنج مفتاح گنج
چو صبرت نباشد بهنگام کار
گه فقر خواهى شدن، بردبار
==
883 «مَن تواضَعَ رَفِعَ»
هر کس فروتنى پیشه کند بلند مرتبه گردد
هر آن کس کند پیشه افتادگى،
شود نامور او بآزادگى
ز درد و ز رنج مذلّت رهد
سر انجام بر اوج عزّت رسد
884 «مَن حَلُمَ اُکرِمَ»
هر کس بردبارى کند گرامى شود
شود بردبارى اگر پیشه ات،
نباشد شتاب اندر اندیشه ات،
گرامى شوى نزد خلق خدا
چنین است کردار اهل رضا
885 «مَن ظَلَمَ ظُلِمَ»
هر کس ستم کند مورد ستم قرار گیرد
بتر در جهان از ستمکار نیست
چو هیچکس مردم آزار نیست
کشى بر کسى چون تو تیغ ستم،
=
886 «مَن نَصَرَ الحَقَّ أَفلَحَ»
هر کس حقّ را یارى کند پیروز گردد
هر آن کس که او یاور حقّ شود،
باحرار و ابرار ملحق شود
شود رستگار او بهر دو سراى
چنین زد امام سرافراز راى
==
887 «مَن اطمَاَنَّ قَبلَ الاِختبارِ نَدِمَ»
هر کس پیش از آزمایش بچیزى یا دیگرى
اعتماد کند، پشیمان گردد
چو بى آزمایش کنى اعتماد،
بشخصى تو اى مرد نیکو نهاد
پشیمان شوى آخر از کار خویش
، رسد بر تو از هر طرف طعن و نیش
=
888 «مَن جاهَدَ نَفسَهُ اکمَلَ التُّقى»
هر کس با خود جهاد کند پرهیزکارى
را کامل کرده است
کشد گر کسى نفس امّاره را،
گشاید بخود او در چاره را،
بتوفیق تقواى کامل رسد
بر او از خدا لطف شامل رسد
=
889 «مَن ساءَ ظَنُّهُ ساءَت طَوِّیَتُهُ»
بد گمان بد اندیش گردد
نباشد بتر کس از آن بد گمان،
که تیر افکند نابجا از کمان
بد اندیش گردد سرانجام او
گریزند مردم از این خلق و خو
890 «مَن قَنِعَ بِرَأیِه فَقَد هَلَکَ»
هر کس برأى خودش تنها اکتفا
کند هلاک گردد
چو بر رأى خود کس کند اکتفا،
نباشد بفکر کسش اتّکا،
سرانجام اندر هلاک اوفتد
ز عجب و غرور او بخاک اوفتد
891 «مَن اطاعَ هَواهُ هَلَکَ»
هر کس پیرو هوى و هوس خود باشد
هلاک گردد
هر آن کس بود پیرو دیو نفس، خورد گول اهریمن و دیو نفس
به کشتن دهد عاقبت خویش را
چو فرمان برد آن بد اندیش را
=
892 «مَن ساءَت سیرَتُهُ سَرّت مَنِیَّتُهُ»
مرگ شخص بد رفتار باعث شادى مردم است
چو کس را نکوهیده باشد روش
کند دشمن و دوستش سرزنش
، بمرگش همه خلق شادى کنند
نه دیگر از او هیچ یادى کنند
893 «مَن عَرَفَ نَفسَهُ عَرَفَ رَبَّهُ»
هر کس خود را بشناسد، پروردگارش
را شناخته است
بذات خود ار معرفت یافتى
ز اهریمنى روى برتافتى،
، از این ره بذات خدا پى برى
چو نیکو بدین بو العجب بنگرى
==
894 «مَن لا اَمانَةَ لَهُ لا دینَ لَهُ»
هر کس امین نباشد ایمان ندارد
چو رسم امانت نیارى بجا،
نباشد ترا گر به پیمان وفا،
ترا دین و ایمان نباشد درست
بود پایه اعتقاد تو سست
===
895 «مَن قَلَّ کَلامُهُ بَطَنَ عیبُهُ»
هر کس کمتر بگوید عیبش پوشیده مىشود
چو کوتاه باشد کسى را کلام،
مصون ماندش عزّت و احترام
نهان ماند عیبش ز چشم کسان
ملامت نگردد ز سوى خسان
896 «مَن قَلَّ کَلامُهُ قَلّت اثامُهُ»
هر کس کمتر بگوید گناهانش کمتر مىشود
کسى را که کوتاه باشد سخن،
نیفتد ز گفتن برنج و محن
گناهان او نیز کمتر شود
مر او را تامّل میسّر شود
897 «مَن قالَ بِما لا یَنبَغی یَسمَعُ ما لا یَشتَهى»
هر کس چیزى را که شایسته نیست بگوید
آنچه را دوست ندارد بشنود
چو گوید کسى آنچه شایسته نیست،
هم او بشنود آنچه بایسته نیست
بیندیش و آنگه بگفتن در آى
برو لب فرو بند از نا رواى
===
898 «مَن سَألَ فى صِغَرِهِ اَجابَ فى کَبَرِهِ»
هر کس در کودکى بپرسد در بزرگى جواب گوید
چو پرسنده باشى بعهد صغر
ز دانش شوى بیشتر بهره ور
، بوقت بزرگى تو گوئى جواب
بپرهیزى از گفته ناصواب
899 «مَن بَحَثَ عَن اَسرارِ غَیرِه أظهَرَ اللّهُ اَسرارَهُ»
هر کس در اسرار دیگرى کنجکاوى کند، خدا
اسرارش را فاش مىسازد
کنى راز دیگر کسان را چو فاش
تو از سرّ خود هیچ ایمن مباش
کند عالم الغیب آن را عیان
فرو بند از راز مردم زبان
900 «مَن اَبصَرَ زَلَّتَهُ صَغُرَت عِندَهُ زَلَّةُ غَیرِهِ»
هر کس بخطاى خودش بینا باشد لغزش دیگران
نزدش کوچک خواهد بود
بود آگه از لغزش خود چو کس
ورا دیدن عیب خویش است بس
، نبیند هم او لغزش دیگران
و گر بیند، او چشم پوشد از آن
==
گردآوری : م.الف ز ائر